شکل و اندازه دانه‌ها یکسان نیست
و هر گاه گیاهی دانه خاص خود را تولید میکند.
دانه‌ها به شکل‌های
کروی ، تخم مرغی ، سه گوشی ، باریک و دراز ،
کوتاه و کلفت ، خمیده ، مارپیچی و … می‌باشند.
حتی دانه‌هایی هم وجود دارد که بال یا دم دارند.
شکل بعضی دانه‌ها هم به حشرات شبیه است
و به همین خاطر هم اینگونه دانه‌ها
مورد توجه بسیاری از پرندگان قرار میگیرند.
رنگ دانه‌ها هم ممکن است ساده یکدست
، خالدار ، راه‌راه یا سیاه و سفید باشند.
اندازه و وزن دانه‌ها نیز متفاوت است.
مثلا دانه های تنباکو آنقدر ریز است
که حدود چهل‌هزار تای آن درون یک میوه جای میگیرد.
اما بزرگی یا کوچکی دانه ، نشانه بزرگی
یا کوچکی گیاهی که آنرا بوجود آورده است، نیست.
مثلا تخمهندوانه یا کدوبسیار کوچک است
و در واقع بوته کوچکی هم دارند
اما از این بوته‌ها میوه‌های بسیار بزرگی تولید میشود.
آغاز زندگی گیاه سریعتر از رشد ساقه و برگ است.
چون گیاه نیاز به محکم شدن در خاک دارد.
ابتدا آب جذب میکند که در نتیجه هم
ذخیره غذایی بیشتری را به مصرف گیاهک میرساند
و هم با رساندن غذای کافی از خاک توسط آب
به تدریج موجب رشد ساقه و برگ میشود.
کم‌کم گیاه بزرگتر میشود
و ذخیره غذایی دانه هم تمام میشود.
اما به خاطر رشد ریشه گیاه قادر است مواد لازم را از زمین جذب کند.
بدین ترتیب دانه مانند مسافری که آذوقه‌اش را در کوله پشتی میگذارد
و راهی سفر میشود، مواد غذایی لازم را که همان بخش ذخیره‌ایی است
با خود حمل میکند تا در موقع تولید مثلاز آن استفاده کند.
اما دانه علاوه بر آب به نور هم احتیاج دارد.
حتی گیاهان سایه پسنده به نور با شدت کمتری محتاجند.
مغز دانه جنین دارای مواد اندوخته‌است
که هنگام رویش دانه مورد استفاده قرار میگیرد.
مجموعه جنین و بافتهای اندوخته همراه آن مغز دانه را بوجود میآورد.
پوشش دانه پوششهای تخمک در بیشتر دانه‌ها سخت و محکم میشوند
وپوست دانه را تشکیل میدهند پوست دانه معمولاً نازک است
مثل لوبیا سبز اما ممکن است به صورت ضخیم شده مانند فندق برزیلی .
آندوسپرم
یاخته آندوسپرم از
ترکیب هسته ثانویه با یکی از دو یاخته نر در کیسه جنینی تشکیل میشود.
یاخته آندوسپرم نخستین به سرعت تقسیم میشود
و بافت آندوسپرم را بوجود میآورد.
این بافت با مصرف کردن خورش رشد کرده
و از مواد ذخیره‌ای سرشار میشود؛
که این مواد بعدها به مصرف تغذیه جنین میرسد.
جنین
پس از انجام لقاح، یاخته تخم برای مدتی بدون فعالیت باقی میماند.
زیرا شروع تقسیم آن به رشد آندوسپرموابسته‌است.
از تقسیمات ابتدایی تخم ۸–۴ یاخته بوجود میآید؛
که به دنبال هم قرار دارند.
این مرحله را مرحله رشته‌ای شکل پیش جنین گویند.
در این مرحله یاخته مجاور سفت رشد طولی حاصل میکند
و بقیه یاخته‌های رشته‌ای را به درون آندوسپرم میراند.
هم‌زمان با این تغییرات دورترین یاخته را از سفت تقسیم میشود.
از تقسیمات این یاخته جنین کروی به وجود میآید.
از این مرحله به بعد تفاوتی
در ساختار دانه‌های تک لپه ای و دو لپه ای ایجاد میشود
و آن داشتن یک یا دو لپه‌است.
نوک ساقچه گیاهک دو لپهایها از دو لپه پوشیده شده‌است
حال آنکه در تک لپهایها فقط یک لپه در یک طرف ساقه چه جنین دیده میشود.
در اغلب دو لپهایها، اندوخته غذایی در پله‌های دانه قرار دارد.
در دانه کرچک وقهوهاندوخته غذایی در آندوسپرم آنهاست؛
و بعضی گیاهان مانند ارکیده، فاقد اندوخته غذایی است.
این دانه‌ها بدون لپه و آندوسپرم‌اند.
سپر در اغلب تیره گندم تمام لپه کاملاً تغییر شکل میدهد
و به صورت اندام ویژه جذب‌کننده مواد غذایی درمیآید که آن را سپر مینامند.
رویش دانه دو لپهایها
وقتی دانه در محیط مرطوب قرار میگیرد متورم میشود
و ویژگی‌های زیر مشخص‌اند:
ناف
سفت
پشته ناف
پشته ناف محل بینی شکلی است
که در اطراف مقعر دانه و تقریباً در وسط آن دیده میشود
که در اثر جدا شدن دانه از بندات سفت سوراخ کوچکی است
در پوست دانه که در کنار ناف قرار دارد
و باقیمانده سفت تخمکاست.
پشته
برآمدگی درازی است که از مجاورت ناف شروع میشود
و در طرف مقابل سفت قرار میگیرد.
پشته همان پایه بند است
که با پوست دانه جوش خورده‌است.
در اثر جذب آب به وسیلهٔ دانه، پوست دانه میترکد
سپس بلافاصله ریشه چه از ناحیه سفت بیرون میآید.
از این لحظه به بعد برحسب نوع گیاه
مراحل رشد به دو شکل متفاوت
برون خاکی و درون خاکی پیش میرود.
رویش برون خاکی
در دانه لوبیا، پس از خروج ریشه چه
از ناحیه سفت محور زیر لپه رشد طولی و اغنا حاصل میکند
انتهای بالایی این انحنا به تدریج به حالت مستقیم در میآید
و لپه را از زیر خاک بیرون میآورد.
در نتیجه لپه‌ها در بالای سطح خاک یعنی در هوا قرار میگیرند.
در همین هنگام ساقچه که بین لپه‌ها قرار دارد رشد میکند
و برگهای حقیقی و نیز قسمتی از ساقه را بالای لپه‌هاست بوجود میآورد.
رویش درون خاکی
در دانه نخود محور زیر لپه رشد طولی حاصل نمیکند
و لپه‌ها همراه با پوشش دانه در زیر خاک باقی میمانند.
ساقه چه
ساقه‌ای را بوجود میآورد که پس از
تولید انحنا فقط تا زیر سطح خاک بالا میآید.
سپس رشد میکند و بطور مستقیم بالا میآید
لپه‌ها نیز در زیر خاک پس از
اتمام شدن اندوخته غذایی از بین میروند.
رویش دانه تک لپه‌ای
در رویش ذرت و دیگر گیاهان تیره گندم دانه
که حاوی سپر و بقایای آندوسپرم است
در زیر خاک باقی میماند.
قاب ساقه که در واقع قسمتی از لپه‌است
ضمن بیرون آمدن از خاک از ساقه چه محافظت میکند.
ریشه‌های اولیه که از ریشه چه بوجود میآیند
هرگز بزرگ نمیشوند و حتی ممکن است موقتی باشند
اما چند ریشه ثانویه که در حقیقت ریشه‌های نابجا هستند
و از ریشه‌های اولیه محکم‌ترند به آنها افزوده میشوند.
گره‌هایی که از آنها ریشه‌های نابجا تولید میشوند
قسمتی از ساقچه‌اند؛ بنابراین با رویش دانه از سطح بالا میآیند
برگهای جوان گندمیا ذرت ضمن خروج
از خاک به وسیلهٔ قاب ساقه محافظت میشوند.
عضو شوید
عضویت سریع
آمار
وب سایت:
آمار مطالب
آمار بازدید
